گزارش اقتصادی شاپرک، یک گزارش تخصصی مالی است که توسط «شاپرک» به صورت ماهانه منتشر می‌شود و حاوی اطلاعاتی از وضعیت پرداخت‌های الکترونیک کشور است.
اکثر مواقع برای درک اقتصاد و تحلیل شرایط سرمایه‌گذاری نیاز به دانستن مسائل پیچیده اقتصاد خرد و کلان نیست و با استفاده از روش‌های ساده می‌توان شرایط موجود را تحلیل کرد. یکی از این روش‌ها بررسی گزارشات مالی شاپرک است. در این مقاله از پی فا به بررسی گزارش بهمن ماه ارائه شده توسط شاپرک می‌پردازیم.
نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی
این شاخص نشان می‌دهد که صنعت پرداخت الکترونیک تا چه میزان در اقتصاد ملی نقش داشته و چقدر در تسهیل مبادلات اقتصادی کشور موثر بوده است. برای بررسی نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی، درصدی از نقدینگی که به صورت الکترونیکی پرداخت شده، محاسبه می‌شود. شایان ذکر است در محاسبه این شاخص از اطلاعات موجود (تا آبان 1401) استفاده شده است.
بررسی ارزش تراکنش‌های شاپرک و GDP در طول زمان
بر اساس انتظارات و در حالت عمومی، رابطه مستقیمی بین تقاضا در دوره مشخص و مبلغ پرداخت‌های صورت گرفته در آن دوره وجود دارد؛ چرا که بهای کالای مورد تقاضا به صورت الکترونیکی و یا نقدی پرداخت می‌شود. از سوی دیگر عواملی از قبیل تورم، نرخ بهره، رکود و رونق اقتصادی، اوضاع سیاسی و سایر عوامل، بر تقاضا، عادات و رفتار مصرفی آحاد جامعه اثرگذار است. به عنوان مثال در یک اقتصاد رکودی، با کاهش تقاضا و خرید کالاها و خدمات، انتظار بر آن است که پرداخت وجوه چه به صورت نقدی و چه به صورت الکترونیکی در مجموع کاهش یابد. به عبارت دیگر روند ارزش پرداخت‌های الکترونیک کارتی، به تنهایی عملکرد شرکت شاپرک و یا اعتماد افراد جامعه به صنعت پرداخت الکترونیک کارتی را نشان نداده و لازم است بررسی ارزش تراکنش‌های کارتی را با توجه به وضعیت سیکل‌های تجاری و دوره‌های رکود و رونق اقتصادی کشور و نسبت به تولید ناخالص داخلی مورد تحلیل قرار داد.
ارزش تراکنش‌های شاپرک و GDP
ارزش تراکنش‌های شبکه پرداخت الکترونیک کارتی در کنارGDP، معیاری جهت نشان دادن گستره فعالیت شبکه شاپرک با توجه به اندازه اقتصاد ملی است. این آمار در طول زمان در جدول زیر ارائه شده است. ارقام این جدول با توجه به تغییر سال پایه محاسبه GDP از سال 1383 به سال 1390 توسط بانک مرکزی ج.ا.ا. مورد بازنگری قرار گرفته است و دلیل وجود اختلاف در GDP اعلام شده در شماره‌های گذشته گزارش اقتصادی شاپرک با این گزارش نیز همین مهم است.
آمار عملكردی شاپرک
در این بخش، عملکرد شاپرک به لحاظ تعدادی و ارزشی و نیز رشد اسمی و حقیقی آن، نسبت تراکنش‌های هر یک از ابزارهای پذیرش و سهم هر یک از انواع خدمات پرداخت الکترونیک کارت (خرید کالا و خدمات، پرداخت قبض و خرید شارژ تلفن همراه و مانده‌گیری) با ارائه شاخص‌هایی بررسی می‌شود.
آمار تعداد و ارزش تراکنش‌های شاپرک
در بهمن ماه ۱۴۰۱ بالغ بر ۳,741 میلیون تراکنش با ارزش 9,231 هزار میلیارد ریال در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که نسبت به آذر ماه رشد 2/35درصدی در تعداد و 9/26درصدی در ارزش ریالی داشته است. در جدول زیر آمار تعداد و ارزش تراکنش‌های شاپرک در دی ماه ۱۴۰۱ و درصد تغییرات آن نسبت به ماه گذشته درج شده است.
عملكرد شبكه شاپرک در توزیع ابزار پذیرش
سوئیچ شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) سه نوع «ابزار پذیرش اینترنتی»، «ابزار پذیرش موبایلی» و «ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی» را پشتیبانی می‌نماید که در این بخش تعداد هر یک از این ابزارها، در کنار سایر عوامل نظیر تعداد تراکنش، دسترسی و توسعه شبکه پرداخت الکترونیک کارتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در مبحث بررسی تعداد ابزارهای پذیرش، به جهت قیاس بهتر و تحلیل دقیق‌تر، از تعداد ابزار «فعال سیستمی» استفاده شده است.
بر اساس جدول زیر تعداد ابزارهای شاپرکی در مجموع نسبت به دی ماه رشد 1.73 درصدی را تجربه نموده‌اند که به نظر می‌رسد سبب این تغییر، افزایش 1.84 درصدی تعداد ابزار کارتخوان فروشگاهی است.
ابزارهای پذیرش اینترنتی در بهمن ۱۴۰۱ نسبت به دی ماه رشد 0.75 درصدی را تجربه نموده‌اند و تعداد ابزار پذیرش موبایلی نیز در مدت مشابه با کاهش 1.13- درصدی همراه بوده است. در ادامه آمار سهم بازار هر یک از ابزارها ارائه شده است.
عملكرد هر ابزار پذیرش به لحاظ تعداد و مبلغ تراکنش‌ها
سهم تراکنش‌های هر یک از ابزارهای پذیرش نیز شاخص دیگری است که در شکل زیر نشان داده شده است. همانطور که مشخص است کارتخوان فروشگاهی با سهم 91.84 درصدی، بیشترین تعداد تراکنش را در بین سایر ابزارهای پذیرش داشته است و ابزار پذیرش اینترنتی و ابزار پذیرش موبایلی به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
بیشترین سهم بازار تراکنش‌های شاپرکی در اختیار ابزار کارتخوان فروشگاهی است. این در حالی است که عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش بر روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارتخوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این دست را می‌توان از جمله عوامل تاثیر گذار بر تعداد تراکنش‌های ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی دانست. این در حالی است که به منظور استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به وجود دستگاه گوشی تلفن همراه نیاز می‌باشد که ممکن است هنگام خرید در دسترس همگان قرار نداشته باشد.
سهم تراکنش‌های موفق از کل تراکنش‌ها
یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های شرکت شاپرک، تلاش برای کاهش وقوع خطاهای شبکه و افزایش نسبت تراکنش‌های موفق از کل تراکنش‌ها است. در حال حاضر در شبکه پرداخت الکترونیک کارتی، خطاها در پنج گروه “خطای صادرکنندگی”، “خطای پذیرندگی”، “خطای شاپرکی”، “خطای کاربری” و “خطای کسب و کار” طبقه‌بندی می‌شوند.
سهم تعدادی و مبلغی بانک‌های پذیرنده از کل بازار تراکنش‌های هر یک از ابزارهای پذیرش
این شاخص، منجر به شناخت حوزه فعالیت و نحوه بازاریابی هر یک از بانک‌ها به منظور پذیرش وجوه مربوط به داد و ستدهای کارت‌های بانکی در هر یک از ابزارهای پذیرش می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که در محاسبه شاخص فوق، آمار تعدادی و مبلغی تراکنش‌ها به ازای تمامی بانک‌های پذیرنده در کارتخوان‌های چند شبایی نیز در نظر گرفته می‌شود.
همانگونه که در جدول بالا مشاهده می‌گردد در بررسی این شاخص به ترتیب:
بالاترین سهم تعدادی از تراکنش‌های ابزار کارتخوان فروشگاهی به بانک‌های “سپه “، “ملت”، “ملی ایران” و “صادرات ایران”
بالاترین سهم تعدادی از تراکنش‌های ابزار پذیرش اینترنتی به بانک‌های “ملی ایران”، “ملت” ، “کشاورزی” و “آینده“
بالاترین سهم تعدادی از تراکنش‌های ابزار پذیرش موبایلی به بانک‌های “ملت”، “آینده “، ” قرض‌الحسنه رسالت” و”رفاه کارگران”
بالاترین سهم مبلغی از تراکنش‌های ابزار کارتخوان فروشگاهی به بانک‌های”ملت”، “ملی ایران”، “صادرات ایران” و “سپه “
بالاترین سهم مبلغی از تراکنش‌های ابزار پذیرش اینترنتی به بانک‌های “صادرات ایران”، ” ملت“، ” آینده” و “سامان “
بالاترین سهم مبلغی از تراکنش‌های ابزار پذیرش موبایلی به بانک‌های “ملت”، “آینده”، “قرض‌الحسنه رسالت” و “رفاه کارگران”
تعلق گرفته و این بانک‌ها به ترتیب در مکان‌های اول تا چهارم جای گرفته‌اند.
سهم بانک‌های صادرکننده از کل کارت‌های بانكی تراکنش‌دار
طی بهمن ماه ۱۴۰۱ تعداد کارت‌های دارای حداقل یک تراکنش، متعلق به تعداد ۳۲ بانک صادرکننده بوده که سهم تعدادی کارت‌های این بانک‌ها از تعداد کل کارت‌های بانکی تراکنش‌دار در شکل زیر ترسیم شده است.
ملاحظه می‌شود که در بهمن ماه 1401بانک‌های “ملی ایران”، “سپه”، “ملت” و “صادرات ایران ” دارای بیشترین سهم از تعداد کارت‌های بانکی تراکنش‌دار در شبکه پرداخت بوده‌اند. همانگونه که مشاهده می گردد در نمودار بالا تنها ده بانک با سهم تعدادی بالاتر از کل تعداد کارت‌های بانکی تراکنش‌دار آورده شده‌اند و بقیه بانک‌ها در نمودار تحت عنوان سایر آمده‌اند.
سهم بانک‌های صادرکننده از تعداد هر یک از انواع کارت‌های بانكی تراکنش‌دار
سهم بانک‌های صادرکننده از تعداد هر یک از انواع کارت بانکی تراکنش‌دار برای ماه سال ۱۴۰۱ در جدول زیر ارائه شده است. اطلاعات این جدول مبین آن است که در این ماه بیشترین کارت اعتباری تراکنش‌دار متعلق به بانک‌های “ملی ایران”، ”شرکت دولتی پست بانک”، “تجارت” و “صادرات ایران”؛ و بیشترین کارت برداشت تراکنش‌دار به ترتیب متعلق به بانک‌های “ملی ایران”، “سپه”، “ملت” و “صادرات ایران” و بیشترین کارت هدیه و بن کارت تراکنش‌دار متعلق به بانک‌های “ملی ایران”، “ملت”، “پارسیان” و “سپه “بوده است.
در این ماه، بیشترین سهم از تعداد کارت‌های بانکی تراکنش‌دار در هر سه نوع کارت برداشت، کارت اعتباری و کارت هدیه و بن‌کارت به ترتیب با:
کارت اعتباری و کارت هدیه و بن کارت به ترتیب با 21/21درصد، 94 /83 درصد و 42/14 درصد متعلق به بانک “ملی ایران” بوده است.
