سامانه چکاوک چیست و چگونه کار می‌کند؟ در طی سال‌های گذشته چک‌ها وارد امورات مالی شده و در ابعاد گسترده‌ای به کار برده می‌شوند. استفاده و مبادله چک‌ها می‌تواند با مشکلات و مسائلی همراه باشد. سامانه چکاوک یا همان سامانه انتقال تصویر چک، توانسته با قابلیت‌هایی که از آن برخوردار است تحول عظیمی در سیستم بانکداری الکترونیکی ایجاد کند. با استفاده از این سامانه، سیستم بانکداری الکترونیک سرعت قابل توجهی به خود گرفته و نیاز به شکل فیزیکی چک‌ها و رد و بدل کردن آن‌ها تا حد ممکن کاهش پیدا کرده است. با توجه به قوانین جدیدی که برای چک‌ها صادر شده، افراد زیادی به جهت ضمانت و اطمینانی که این سامانه به همراه دارد، از این ابتکار جدید نظام بانکداری الکترونیکی برای چک استقبال کرده‌اند. سامانه‌هایی که برای خدمات رسانی در حوزه چک‌ها ایجاد شده‌اند، انجام تراکنش‌های مالی به وسیله چک‌ها و به صورت الکترونیکی را تسهیل بخشیده‌اند. در ادامه این مطلب، به معرفی و توضیح جامع سامانه چکاوک، مزایا، اهداف، نحوه کار و قوانین آن پرداخته شده است.
سامانه چکاوک چیست؟
سامانه چکاوک که سامانه انتقال تصویر چک نیز نامیده می‌شود، سامانه‌ای است که فرآیند بررسی چک به شکل فیزیکی را تا حد ممکن کاهش داده و امورات بانکداری الکترونیکی را تسهیل بخشیده است. سامانه انتقال چک به این معنا نیست که اشخاص عادی، چک‌های خود را از طریق این سامانه انتقال می‌دهند؛ بلکه به این معناست که فرد دریافت کننده چک می‌تواند به بانک مورد نظر خود مراجعه کرده، چک را به متصدی بانک تحویل داده و متصدی نیز تصویر چک مربوطه و برخی اطلاعات آن همانند نام ذینفع و شماره حساب را در سامانه وارد کرده و چک مورد نظر را به بانک حساب صادر کننده چک منتقل کند. پس از این، بانک صادر کننده پیگیری‌های لازم را انجام داده و با توجه به دارایی حساب بانکی فرد صادر کننده چک، امورات ملزم جهت نقد یا پاس کردن چک از سوی بانک محل حساب انجام می‌شود. گاهی اوقات ممکن است به هنگام استعلامی که از حساب بانکی شخص صادر کننده چک به دست می‌آید، با عدم موجودی کافی برای نقد کردن چک مواجه شویم که بانک فرد صادر کننده این موضوع را به شعبه مربوطه فرد دریافت کننده اطلاع می‌دهد. البته افراد پیش از مراجعه به بانک می‌توانند به راحتی از وضعیت چک از طریق سامانه صیاد، مطلع شوند. به طور کلی، طراحی و راه اندازی سامانه چکاوک به جهت پردازش دقیق و کامل چک‌های صادر شده و همچنین نظارت بانک مرکزی بر فرایند پرداخت‌های مالی که با استفاده از چک انجام می‌شود است. موضوع قابل توجه این است که سامانه چکاوک، همه مسئولیت‌های مربوط به انتقال تصاویر و اطلاعات چک را بر عهده داشته و تمامی پروسه تسویه بانک و مشتریان و همچنین بانک صادر کننده و بانک دریافت کننده چک به وسیله سامانه پایا و ساتنا انجام می‌گیرد.
طبق تعریف بانک مرکزی برای چکاوک: چک به همراه وجوه نقد و پرداخت الکترونیکی، اضلاع ابزارهای پرداخت پول در کشور است. امکان صدور چک به مبلغ دلخواه، سهولت حمل و نقل و ضمانتی برای پرداخت در آینده به اعتبار اشخاص حقیقی و حقوقی باعث استقبال فعالان اقتصادی از این سند لازم‌الاجرا شده است. بانک مرکزي سامانه‌ای را برای پذیرش و پردازش الکترونیکی چک‌های کاغذی بین‌بانکی و انجام تراکنش‌های مبتنی بر آن‌ها به صورت کاملاً الکترونیکی راه‌اندازی کرد که به جای فیزیک چک، تصویر آن برای پردازش نهایی محتوا به بانک مربوطه ارسال شده و نتیجه پردازش به صورت الکترونیکی به شعبه پذیرنده چک بازگردانده می‌شود. فاز دوم این طرح صدور یکپارچه دسته چک خواهد بود تا زمینه برای چک‌های کاملاً الکترونیکی فراهم شود.
مزیت استفاده از چکاوک چیست؟
همان‌طور که در بخش قبلی نیز به آن اشاره شد، سامانه چکاوک از مزایای زیادی برخوردار است. برخی از این مزایا عبارت هستند از:
- سرعت بخشیدن و کاهش مدت زمان مربوط به پروسه سامانه پایاپای جهت نقد کردن چک‌ها
- فراهم کردن امکان رهگیری لحظه‌ای و آنی شرایط چک‌های صادر شده به وسیله اشخاص حقیقی و حقوقی
- برخورداری از امکان نظارت کامل و دقیق بر همه مرجع‌های مالی کشور
- بهره مندی هر چه بهتر و بیشتر از زیر ساخت‌های موجود جهت پردازش چک‌ها
- اعلام گزارش‌هایی بسیار سریع در رابطه با چک‌های برگشت خورده
- امکان تهیه و ارائه گزارشاتی مربوط به فرآیند تسویه و برگشت خوردن چک‌ها
قوانین استفاده از سامانه چکاوک و صدور چک
استفاده از سامانه چکاوک و پروسه صدور چک قوانینی را شامل می‌شود که رعایت آن‌ها الزامی است. این قوانین به شرح زیر هستند:
- تاریخ چک حتماً باید با حروف نوشته شود.
- چک نباید در وجه حامل صادر شود.
- چک بانکی حتماً باید به نام شخصی صادر شود که متقاضی صدور چک درخواست می‌کند.
- در این چک‌ها واژه حواله کرد حذف می‌شود.
- شماره و مهر دارنده چک و همچنین مهر شعبه حتما باید بر روی چک ذکر و درج شده باشد.
هدف از راه اندازی سامانه چکاوک
بانک مرکزی، در راستای تسهیل و سرعت بخشیدن به امور بانکی، اقدام به راه اندازی بانکداری الکترونیک کرده و در بستر این شیوه بانکداری نیز سامانه‌هایی را برای خدمات رسانی بهتر و بیشتر ارائه کرده است. یکی از این سامانه‌ها برای اجرای طرح استقرار نظام جامع پرداخت است که تحت عنوان سامانه انتقال تصویر چک با همان سامانه چکاوک معرفی می‌شود. همان طور که در طول متن نیز گفته شد، این سامانه پروسه انتقال چک به شکل فیزیکی را تا حد مطلوبی کاهش داده و از اجزای نظام جامع پرداخت به حساب می‌آید. شیوه پیشین که در آن نسخه اصلی چک‌ها به شکل کاغذی از بانک دریافت کننده به اتاق پایاپای اسناد بانکی ارسال و اتاق نیز پروسه تبادل آن با بانک صادر کننده و در نهایت به بانک دریافت کننده نتیجه را اعلام می‌کرد، با مشکلات و ایرادات زیادی همراه بود. به همین جهت، پیشرفت تکنولوژی و فناوری و همچنین احساس نیاز، منجر به راه اندازی بانکداری الکترونیکی و خدمات وابسته به آن مانند سامانه چکاوک شده است. هدف اصلی از طراحی و اجرای پروژه سامانه چکاوک بهره‌مندی از زیر‌ساخت‌ها و قابلیت‌های الکترونیکی موجود جهت پردازش چک‌ها است.
